Andrzej Czajkowski
Kupiec Wenecki

24 października 2014, piątek, godz. 19.00-22.00 (Sala im. Moniuszki) . .


Opera w trzech aktach

Libretto oparte na tekście Williama Szekspira: John O'Brien
Premiera światowa: Bregenzer Festspiele, Austria, 18 lipca 2013
Premiera polska: Warszawa, Teatr Wielki - Opera Narodowa, 24 października 2014
Oryginalna angielska wersja językowa z polskimi napisami


Dyrygent: Lionel Friend
Reżyseria: Keith Warner
Scenografia i kostiumy: Ashley Martin-Davis
Reżyseria świateł: Davy Cunningham
Choreografia: Michael Barry
Przygotowanie Chóru: Bogdan Gola
Przygotowanie chóru dziecięcego: Danuta Chmurska

Koprodukcja: Festiwal w Bregencji
Współpraca: Instytut Adama Mickiewicza, Warszawa

recenzje

---

---

STRESZCZENIE

Akt I


Wenecja.
Miasto pełne dwuznaczności, ale także słynny na całym świecie ośrodek handlu kupieckiego.
Kupiec Antonio jest przygnębiony. Dwóch plotkarzy, Salerio i Solanio, ciągle się kręci w pobliżu, zdobywając lub zmyślając najnowsze wiadomości. Pojawia się też Gratiano. Dowiadujemy się, że Bassanio, wielki (i rozchwytywany) przyjaciel Antonia pragnie, by ten dał mu poręczenie pożyczki: Bassanio potrzebuje pieniędzy, aby móc starać się o względy Portii, która jest spadkobierczynią wielkiej fortuny. Niestety Antonio zainwestował cały swój kapitał w serię przedsięwzięć przewozowych, wszystkie są w trakcie realizacji na morzu. Aby pomóc przyjacielowi, musi wziąć pożyczkę. Żyd Shylock, który jest postponowany przez większość chrześcijan, zgadza się pożyczyć Antoniowi potrzebne mu trzy tysiące dukatów. Zawierają pół żartem, pół serio umowę, że jeśli dług nie zostanie zwrócony, Antonio odda jako rekompensatę funt swego ciała.
W dniu szalonego ulicznego karnawału Jessica, nastoletnia córka Shylocka, siedzi zamknięta w domu. Jej matka Leah zmarła. Dziewczyna nienawidzi kontroli, jaką nad jej życiem sprawuje ojciec. Pod nieobecność Shylocka, który załatwia pożyczkę dla Antonia, w domu pojawia się jej sekretny adorator Lorenzo, który pragnie zdobyć dziewczynę i bogactwo jej ojca. Jessica zgadza się przejść na chrześcijaństwo i wyjść za niego. Przekazuje Lorenzowi list miłosny, a jego przyjaciele pomagają jej w ucieczce jeszcze tej samej nocy; z wielką przyjemnością rozkradają majątek jej ojca. W międzyczasie Antonio i Gratiano spotykają się i rozmawiają o zbliżającym się wyjeździe Bassania, który ma zdobyć Portię. Antonio i Bassanio żegnają się. Shylock wraca i odkrywa, że córka uciekła, a dom został ograbiony. Ludzie naśmiewają się z niego, a on poprzysięga zemstę.

Akt II


Belmont.
Wiejski dom nad jeziorem. Portia użala się nad własnym życiem przed swoją towarzyszką Nerissą. Zgodnie z wolą ojca, może ona wyjść za mąż tylko za tego, któremu uda się znaleźć jej portret w jednej z trzech szkatuł: złotej, srebrnej lub ołowianej. Książęta Aragonii i Maroka nie zaliczają próby, a wszystkiemu przyglądają się z rozbawieniem goście i służba.
Pojawia się Gratiano, by przedstawić Bassania, a Nerissa od razu upatruje go sobie na potencjalnego partnera dla siebie. Nadchodzi również Bassanio, który chce także przystąpić do konkursu i wybrać właściwą szkatułę. Portia radzi mu zachować rozwagę, a Nerissa przygotowuje test. Bassanio wybiera ołowianą szkatułę i… zdobywa dla siebie żonę. Gdy świętują zaręczyny, Nerissa i Gratiano także zawiadamiają o swoich planach małżeńskich. Nadchodzi list od Antonia, z którego wynika, że jest on zrujnowany, a jego majątek przepadł. Tymczasem Shylock domaga się, aby mu wydać należny zastaw: funt ciała. Portia radzi, by w tej sytuacji jej świeżo upieczony małżonek wrócił do Wenecji. W tym czasie ona i Nerissa będą oczekiwać powrotu mężczyzn w pobliskim klasztorze.

Akt III


Wenecja.
Przed budynkiem sądu Solanio i Salerio drażnią się z Shylockiem. Dokuczają mu, twierdząc, że Jessica ukradła pierścionek jego zmarłej żony i bez skrupułów sprzedała, by mieć pieniądze na swój nowy „chrześcijański” styl życia. Shylock szaleje ze smutku i złości. Nawet, gdy nadchodzi Antonio i próbuje go uspokoić, nie zamierza okazywać litości.
Sala sądowa.
Książę Wenecji zaleca stronom rozwagę, lecz Shylock wprost i uparcie żąda należnego mu funta ciała. Pojawiają się Portia i Nerissa przebrane, jedna za młodego prawnika, druga za jego sekretarza. Nie zostają rozpoznane. Mimo próśb, aby Shylock okazał łaskę, ten nie chce ustąpić i Antonio szykuje się pod nóż. W ostatniej chwili Portia zwraca uwagę na kwestię prawną. Choć warunki zastawu dają mu prawo do ciała, nie pozwalają, by uroniona została choć kropla krwi. Ponadto, narażając swoim żądaniem życie chrześcijanina, Shylock musi sam błagać o litość albo zostać zgładzonym, utracić cały majątek i przejść na chrześcijaństwo. Życie Shylocka legło w gruzach. Wybiega on z sądu i zostaje zaatakowany przez tłum; pozostali się cieszą. Portia i Nerissa, wciąż w przebraniu prawników, żądają jako zapłaty za swe udane rady prawne pierścionków, które w darze ślubnym otrzymali od nich Bassanio i Gratiano. Z wdzięczności za pomoc mężczyźni przystają na taką propozycję.

Epilog


Belmont.
Atmosfera jest senna i melancholijna. Jessica i Lorenzo śpiewają o idealnej miłości. Portia i Nerissa, już ubrane we własne stroje, żądają od mężów zwrotu pierścionków, ale ci mogą jedynie uciekać się do wymówek. W końcu wszystko się wyjaśnia, kiedy na jaw wychodzi cała prawda. Mężczyźni uzyskują przebaczenie. Antonio przyłącza się do zakochanych. Uratowany, znów bogaty, ale jakoś dziwnie przygnębiony.

---

Jego pojawienie się przed blisko 60. laty na pianistycznym firmamencie było porównywane z rozbłyśnięciem gwiazdy Glenna Goulda. Twierdząc, że ziemski glob nosi co najmniej 150 wirtuozów lepszych od niego, a jedynie kilku wybitniejszych kompozytorów, Andrzej Czajkowski mylił się tylko w jednym: że na fortepianie lepiej niż on gra tak liczny zastęp pianistów. Partytura Kupca weneckiego nakreślona została przy świadomości istnienia wielu języków muzycznych. Najważniejszy chyba okazał się styl Albana Berga, ale można wyczuć też pokrewieństwo ze światem dźwiękowym oper Ariberta Reimanna. Kupiec wenecki zachwyca mistrzostwem muzycznej dramaturgii i charakterystyki postaci; pisany absolutnie serio, potrafi zaskoczyć muzycznym dowcipem – choćby w słynnej szekspirowskiej scenie wyboru narzeczonej, w której pojawia się ironiczny cytat motywu fatum z IV Symfonii Czajkowskiego (Piotra Czajkowskiego!). Spóźniona o ponad 30 lat prapremiera Kupca w kapitalnej reżyserii Keitha Warnera (Bregenzfestspiele) w kwietniu 2014 roku została wyróżniona prestiżową International Opera Award. Można by się z tego faktu beztrosko cieszyć, gdyby nie to, że wśród pokonanych znalazła się Qudsja Zaher Szymańskiego, wystawiona przez Operę Narodową w 2013 roku.

---